Aleksander Tomaszewski (1891–1970)

---

Życiorys

Urodził się jako siódme z jedenaściorga potomstwa Andrzeja (15 listopada 1854 – 16 marca 1944) – rzemieślnika obuwniczego oraz Józefy z Nowickich (16 stycznia 1860 – 6 kwietnia 1902). W jego rodzinie znalazło się: Salomea (*+1880), Franciszek Xawery, który stał się polonijnym dziennikarzem w USA (1881–1976 w USA), Stanisław (*+1884), Waleria (1885–1978 w USA), Mieczysław (1886–1977), Tekla – uczestniczka strajku dzieci wrzesińskich w 1901 (1888–1978 w USA), Czesława (1894–1977), Helena (1896–1995), Stanisława (1898–1924) oraz Witold (*+1902).

Jego edukacja rozpoczęła się w szkole powszechnej we Wrześni, gdzie po strajku szkolnym przeniesiono go do progimnazjum, a następnie w 1908 roku do gimnazjum w Gnieźnie. Tam związał się z Związkiem Filaretów, pełniąc rolę członka zarządu. Po tym, jak Niemcy odkryli działalność organizacji, w 1911 r. opuścił szkołę. Wraz z rodzicami przeniósł się do Poznania, gdzie został warunkowo przyjęty do Gimnazjum Fryderyka Wilhelma. Powrócił do Związku Filaretów (Towarzystwo Tomasza Zana), w którego zarządzie działał do momentu rozpoczęcia studiów medycznych w Berlinie w 1914 roku.

W tym okresie przyjaźnił się z Mieczysławem Białeckim oraz Władysławem Pniewskim, a także miał aktywny udział w organizowaniu harcerstwa, które wzorowane było na drużynach strzeleckich. Po ukończeniu przeszkolenia strzeleckiego w Małopolsce, przywiózł dwa karabiny z amunicją i w 1913 roku rozpoczął szkolenie strzeleckie w drużynie harcerskiej.

Podczas swojej edukacji na wydziale medycyny w Berlinie brał udział w tajnej organizacji młodzieży polskiej, pełniąc funkcję kierownika dzielnicy północnej. 20 lipca 1915 roku został wcielony do wojska pruskiego i przydzielony do 46., a później 50. pułku piechoty, z którym brał udział w walkach na froncie zachodnim, w tym m.in. pod Verdun, Reims, Cambrai, w Champagne oraz we Flandrii. W trakcie I wojny światowej odznaczono go niemieckim Krzyżem Żelaznym II klasy.

Zdemobilizowany 19 grudnia 1918 roku, w stopniu kaprala, powrócił do Poznania, gdzie pełnił funkcję sekcyjnego w 4 kompanii bezpieczeństwa od grudnia 1918 do lutego 1919 roku. W lutym 1919 przeniósł się do Torunia, wstępując w szeregi Organizacji Wojskowej Pomorza. Na początku sierpnia 1919 roku dołączył do formującego się Toruńskiego Pułku Strzelców – późniejszego 63. Toruńskiego pułku piechoty. 27 października 1919 roku awansował na podporucznika i dowodził kompanią podczas zajmowania Pomorza.

2 maja wyruszył na front bolszewicki, a według stanu na 3 maja 1920 roku, pełnił rolę adiutanta III baonu. Jako dowódca kompanii brał udział w wielu bitwach swojego pułku, od września do grudnia 1920 roku dowodził batalionem. Za swoje zasługi, 19 lutego 1921 roku odznaczono go orderem Virtuti Militari V klasy (numer 2491), a w uzasadnieniu wymieniono m.in. jego heroiczną postawę podczas walk, kiedy to powstrzymał własne jednostki przed wycofywaniem się, a także wyniósł rannego oficera z pola bitwy oraz przejął dowództwo po ciężko rannym oficerze podczas zwycięskiej akcji w Drohiczynie 27 września 1920 roku.

Po powrocie z frontu uczestniczył w obsadzaniu granicy niemieckiej aż do marca 1921 roku. Nadal służył w 63 pp, a 15 sierpnia 1924 roku został awansowany na kapitana. W latach 1926–1928 pracował w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu jako kierownik Referatu Personalnego. Następnie dowodził kompanią w 77 pułku piechoty oraz opracował „Zarys historji wojennej 63-go Toruńskiego Pułku Piechoty”, który został wydany w 1929 roku w Warszawie na zlecenie Wojskowego Biura Historycznego.

W marcu 1931 roku został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza, w pułku KOP „Wołożyn”. 1 kwietnia 1931 roku objął funkcję komendanta Obwodu Przysposobienia Wojskowego w Wołożynie, a od 1 kwietnia do 31 sierpnia 1939 roku, pełnił również rolę komendanta PW oraz garnizonu Wołożyn.

Po inwazji Armii Czerwonej 17 września 1939 na wschodnie terytoria Polski, rozpoczęła się ewakuacja miasta. Aleksander pożegnał się z żoną i córką, które zostały deportowane do Kazachstanu. W dniach 22–23 września 1939 roku walczył w obronie Grodna przed wojskami sowieckimi, a podczas odwrotu do granicy litewskiej dowodził kolumnami taborowymi pozostawionymi bez dowódców. 25 września 1939 roku przekroczył granicę litewską, gdzie został internowany, przebywając w Olicie do 27 października, a następnie w obozie w Kalwarii do 10 lipca 1940 roku. Od 14 lipca 1940 do 29 czerwca 1941 roku był w sowieckim obozie jenieckim w Kozielsku, a następnie od 2 lipca 1941 do 29 sierpnia 1941 w obozie NKWD w Griazowcu.

Po podpisaniu układu Sikorski-Majski i uzyskaniu amnestii dla obywateli polskich z Rzeczypospolitej, 29 sierpnia 1941 roku wstąpił do nowo formowanych oddziałów Wojska Polskiego w ZSRR i znalazł się w obozie w Tatiszczewie. Od 18 września 1941 roku pełnił funkcję dowódcy batalionu w Ośrodku Zapasowym 5 Dywizji Piechoty, a do końca 1941 roku był szefem sztabu. 11 grudnia 1941 roku awansował na majora, a od 1 stycznia do 30 września 1942 roku pełnił różne funkcje, w tym dowódcy batalionu, I zastępcy dowódcy Ośrodka, a od lipca 1942 roku, dowódcy Ośrodka.

W tym czasie odnalazł swoją rodzinę, którą udało się sprowadzić do polskiego obozu w Dżałał-Abad, jednak czekała ich kolejna kilkuletnia separacja, ponieważ córka została powołana do służby wojskowej. Po kilku przydziałach, w tym do Biura Szyfrów w Tel-Awiwie, przybyła do ojca w Anglii dopiero w 1947 roku. Żona Aleksandra natomiast uczyła w Masindi – Ugandzie, do roku 1948.

Decyzję o przeniesieniu w stan nieczynny, na trzy lata, Aleksander Tomaszewski otrzymał 30 listopada 1942 roku, zgodnie z rozkazem Dowódcy Armii (Nr 3/42 pkt 8). Po zakończeniu II wojny światowej, nie zdecydował się na powrót do Polski, zamieszkując ostatecznie w Godalming w Wielkiej Brytanii, gdzie zmarł 16 kwietnia 1970 roku. Jego grobowiec znajduje się na cmentarzu Eashing Cemetery w Godalming (Sector S, Plot nr 2341).

17 lipca 1921 roku Aleksander Tomaszewski wziął ślub z Wandą z Ekowskich (1896–1995) z Lubicza. Wkrótce po ślubie na świat przyszła ich córka – Ludomiła Helena (1922–2006, Wielka Brytania).

Ordery i odznaczenia

W uznaniu zasług Aleksandra Tomaszewskiego, przyznano mu szereg prestiżowych odznaczeń i medali, które odzwierciedlają jego zaangażowanie oraz poświęcenie. Poniżej znajduje się lista wyróżnień, które otrzymał:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2491 (19 lutego 1922),
• Krzyż Walecznych,
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Medal Wojska,
• Srebrny Krzyż Zasługi (14 października 1934),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę,
• Krzyż Żelazny II klasy (Cesarstwo Niemieckie),
• The War Medal 1939–1945 (Wielka Brytania),
• The Defence Medal (Wielka Brytania).

---

Oceń: Aleksander Tomaszewski (1891–1970)

---